
QUY ĐỊNH VỀ VIỆC RA QUYẾT ĐỊNH KHỞI TỐ BỊ CAN
Quy định về việc ra quyết định khởi tố bị can là một phần quan trọng của hệ thống pháp luật trong mọi nền hình sự. Điều này đặc biệt quan trọng để đảm bảo rằng quyền của cá nhân và tổ chức được bảo vệ, đồng thời, để đảm bảo sự công bằng và minh bạch trong quá trình xử lý hình sự. Quá trình khởi tố bị can không chỉ là bước đầu tiên trong việc đưa một vụ án ra ánh sáng, mà còn là cơ sở cho việc thực hiện các biện pháp điều tra và xét xử sau này.
1.Thế nào là khởi tố bị can?
Khái niệm "khởi tố bị can" không được Bộ Luật Tố tụng Hình sự năm 2015 định nghĩa cụ thể. Tuy nhiên, dựa trên các quy định tại Điều 179 của Bộ Luật này, ta có thể hiểu một cách tổng quan:
Khởi tố bị can là quá trình mà cơ quan có thẩm quyền, dựa vào các căn cứ và chứng cứ có sẵn, ban hành một quyết định khởi tố (quyết định khởi tố bị can) để chính thức bắt đầu việc điều tra và xử lý theo quy định pháp luật đối với người hoặc tổ chức nào đó đã thực hiện một hành vi mà Bộ Luật Hình sự xem xét là tội phạm.
2. Nội dung quyết định khởi tố bị can
Quyết định khởi tố bị can đóng vai trò quan trọng trong việc xác định và chấp nhận sự liên quan của bị can đối với tội phạm và là căn cứ để cơ quan có thẩm quyền tiến hành các hoạt động điều tra cũng như áp dụng các biện pháp ngăn chặn. Nó ghi rõ các thông tin quan trọng sau:
- Thời gian và địa điểm ra quyết định: Quyết định này phải ghi rõ ngày, tháng, năm và địa điểm mà nó được ban hành.
- Họ tên và chức vụ của người ra quyết định: Nêu rõ danh tính và vị trí chức vụ của người có thẩm quyền ban hành quyết định khởi tố bị can.
- Thông tin cá nhân của bị can: Bao gồm họ tên, ngày, tháng, năm sinh, quốc tịch, dân tộc, tôn giáo, giới tính, chỗ ở và nghề nghiệp của bị can. Điều này giúp xác định danh tính của bị can một cách rõ ràng.
- Tội danh và điều, khoản của Bộ luật hình sự năm 2015 áp dụng: Quyết định cụ thể tội danh mà bị can bị khởi tố và chỉ ra điều hoặc khoản nào trong Bộ Luật Hình sự áp dụng cho tội này.
- Thời gian, địa điểm phạm tội và các tình tiết khác của tội phạm: Nêu rõ thông tin liên quan đến thời điểm và địa điểm xảy ra tội phạm cùng với một số tình tiết khác có thể liên quan đến vụ án.
- Trường hợp bị can bị khởi tố về nhiều tội khác nhau: Trong trường hợp bị can liên quan đến nhiều tội phạm khác nhau, quyết định khởi tố bị can phải ghi rõ từng tội danh và chỉ định điều hoặc khoản của Bộ Luật Hình sự năm 2015 áp dụng cho mỗi tội.
Những thông tin này đóng vai trò quan trọng trong việc xác định phạm vi và cơ sở hợp pháp của việc khởi tố bị can, giúp bảo đảm rằng quyết định này được thực hiện dựa trên căn cứ và chứng cứ đầy đủ và rõ ràng.
3.Quy định về việc ra quyết định khởi tố bị can
Điều 179 của Bộ Luật Tố tụng Hình sự năm 2015 Quy định về việc ra quyết định khởi tố bị can như sau:
Khi có đủ căn cứ để xác định một người hoặc pháp nhân đã thực hiện hành vi mà Bộ Luật Hình sự coi là tội phạm, Cơ quan điều tra sẽ ra quyết định khởi tố bị can.
Quyết định khởi tố bị can phải ghi rõ thông tin sau:
- Thời gian và địa điểm ra quyết định.
- Họ tên và chức vụ của người ra quyết định.
- Thông tin cá nhân của bị can, bao gồm họ tên, ngày, tháng, năm sinh, quốc tịch, dân tộc, tôn giáo, giới tính, địa chỉ và nghề nghiệp.
- Tội danh mà bị can bị khởi tố và điều, khoản của Bộ Luật Hình sự áp dụng.
- Thời gian và địa điểm phạm tội, cùng với các tình tiết khác liên quan đến tội phạm.
Trong trường hợp bị can bị khởi tố về nhiều tội phạm khác nhau, quyết định khởi tố bị can phải ghi rõ từng tội danh và điều, khoản của Bộ Luật Hình sự được áp dụng.
Cơ quan điều tra phải gửi quyết định khởi tố bị can và các tài liệu liên quan về việc khởi tố bị can cho Viện kiểm sát cùng cấp trong vòng 24 giờ kể từ khi quyết định được ra.
Viện kiểm sát phải quyết định phê chuẩn hoặc hủy bỏ quyết định khởi tố bị can hoặc yêu cầu bổ sung chứng cứ, tài liệu trong thời hạn 03 ngày kể từ ngày nhận được quyết định khởi tố bị can. Nếu yêu cầu bổ sung chứng cứ, tài liệu, Viện kiểm sát phải ra quyết định phê chuẩn hoặc hủy bỏ quyết định khởi tố bị can trong cùng thời hạn.
Trong trường hợp Viện kiểm sát phát hiện có người khác đã thực hiện hành vi tội phạm mà chưa bị khởi tố, Viện kiểm sát có quyền yêu cầu Cơ quan điều tra ra quyết định khởi tố bị can hoặc tự ra quyết định khởi tố bị can nếu đã yêu cầu mà Cơ quan điều tra không thực hiện.
Sau khi ra quyết định khởi tố bị can, Viện kiểm sát phải gửi hồ sơ và kết luận điều tra cho Cơ quan điều tra trong vòng 24 giờ. Nếu Viện kiểm sát phát hiện có người khác đã thực hiện hành vi tội phạm trong vụ án chưa bị khởi tố, Viện kiểm sát cũng sẽ ra quyết định khởi tố bị can và trả hồ sơ cho Cơ quan điều tra để tiến hành điều tra bổ sung.
Sau khi nhận quyết định phê chuẩn quyết định khởi tố bị can hoặc quyết định khởi tố bị can từ Viện kiểm sát, Cơ quan điều tra phải giao ngay quyết định này cho bị can và giải thích về quyền và nghĩa vụ của bị can.
Cơ quan điều tra cũng phải chụp ảnh, lập danh bản và lưu trữ bản sao của quyết định khởi tố bị can, quyết định phê chuẩn quyết định khởi tố bị can vào hồ sơ vụ án.
Quá trình giao nhận các quyết định như đã nêu trên phải được lập biên bản theo quy định tại Điều 133 của Bộ Luật Tố tụng Hình sự năm 2015.
4. Quy định về thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố bị can
Quy định về thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố bị can được mô tả trong Điều 180 của Bộ Luật Tố tụng Hình sự năm 2015 như sau:
4.1. Trường hợp thay đổi quyết định khởi tố bị can
Cơ quan điều tra và Viện kiểm sát có thẩm quyền thay đổi quyết định khởi tố bị can trong những trường hợp sau đây:
Khi đang tiến hành điều tra và có căn cứ xác định rằng hành vi của bị can không liên quan đến tội đã bị khởi tố.
Khi quyết định khởi tố ban đầu chứa thông tin không chính xác về họ, tên, tuổi, hoặc nhân thân của bị can.
4.2. Hướng dẫn về thay đổi và bổ sung quyết định khởi tố bị can
Cơ quan điều tra và Viện kiểm sát phải thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố bị can nếu có căn cứ xác định rằng bị can đã thực hiện hành vi khác mà Bộ luật hình sự coi là tội phạm.
Trong vòng 24 giờ kể từ khi ra quyết định thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố bị can, cơ quan điều tra phải gửi quyết định này cùng với các tài liệu liên quan cho Viện kiểm sát cùng cấp để xem xét và phê chuẩn.
Viện kiểm sát phải quyết định phê chuẩn hoặc hủy bỏ quyết định thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố bị can hoặc yêu cầu bổ sung chứng cứ, tài liệu trong vòng 3 ngày kể từ khi nhận được quyết định thay đổi hoặc bổ sung. Trong trường hợp Viện kiểm sát yêu cầu bổ sung chứng cứ, tài liệu, Viện kiểm sát phải ra quyết định phê chuẩn hoặc hủy bỏ quyết định thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố bị can trong cùng thời hạn.
Trong vòng 24 giờ kể từ khi Viện kiểm sát ra quyết định thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố bị can, Viện kiểm sát phải gửi quyết định này cho cơ quan điều tra để tiếp tục quá trình điều tra.
Sau khi nhận được quyết định phê chuẩn hoặc quyết định hủy bỏ quyết định thay đổi hoặc bổ sung quyết định khởi tố bị can từ Viện kiểm sát, cơ quan điều tra phải chuyển ngay quyết định này cho bị can và giải thích quyền và nghĩa vụ của bị can.
Quá trình giao nhận các quyết định như đã nêu trên phải được lập biên bản theo quy định tại Điều 133 của Bộ Luật Tố tụng Hình sự năm 2015.
Kết luận:
Trong một xã hội pháp quyền, việc quy định cụ thể và minh bạch về việc ra quyết định khởi tố bị can là rất quan trọng. Điều này giúp đảm bảo rằng cơ quan có thẩm quyền sẽ phải tuân thủ các quy tắc và quy định pháp luật, đồng thời, tạo điều kiện cho bị can thực hiện quyền lợi của họ một cách trung thực và công bằng. Quy định này không chỉ góp phần vào sự minh bạch và công bằng trong hệ thống pháp luật mà còn là một phần quan trọng của việc bảo vệ quyền và tự do cá nhân trong xã hội dân chủ.
